Ομιλία «Γιορτής Καρυδιού»

 

Σας παραθέτουμε παρακάτω την ομιλία της κ. Βάντας Παπαϊωάννου όπως εκφωνήθηκε κατα τη διάρκεια της «ΓΙΟΡΤΗΣ ΚΑΡΥΔΙΟΥ»

Γιορτή καρυδιού

Σ’ αυτή την όμορφη συνάντηση, τη δεμένη με το φυσικό περιβάλλον και  το όνομα του οικισμού, μέσα στην καρδιά του φθινόπωρου, δεν είμαι εγώ που θα σας παινέψω την αξία των καρυδόδεντρων και των καρπών τους, γιατί οι περισσότεροι από εσάς, ζώντας όλη τους τη ζωή εδώ τριγύρω, τη γνωρίζουν πολύ καλύτερα.

Ήθελα μόνο να εκφράσω κι εγώ την αγάπη μου γι’ αυτήν την «προίκα» του οικισμού μας θυμίζοντας παράλληλα πόσο απαραίτητη είναι η αγάπη του ανθρώπου για τη φύση και το περιβάλλον που ζει, πόσο παράλληλη είναι η διαδρομή τους...

Σε όλους τους λαούς, λοιπόν, και σε όλες τις εποχές τα δέντρα «έχουνε ψυχή κι ακούνε και νιώθουνε…».

Από τους αρχαίους χρόνους τα δέντρα αντιμετωπίζονταν ως ξεχωριστά πλάσματα της φύσης και μάλιστα ολόκληρα άλση ή δάση αφιερώνονταν σε θεούς, ημίθεους και νύμφες απολαμβάνοντας έτσι την πρόνοια, το σεβασμό και την αγάπη του ανθρώπου προς αυτά, που, καθώς είναι βουβά, δεν μπορούν να υπερασπιστούν την ύπαρξή τους. Τα δέντρα που ανήκαν σε ιερά στην αρχαιότητα, αλλά και όσα ανήκαν σε  εκκλησιές και  μοναστήρια στα χριστιανικά χρόνια, προστατεύονταν από την κοπή και την κακοποίηση. Oι παραδόσεις τονίζουν ρητά  την τιμωρία των βέβηλων.

Ο πατέρας της Λαογραφίας, Νικόλαος Πολίτης, στις «Παραδόσεις» του κατέγραψε ιστορίες για διάφορα δέντρα, δέντρα βασιλικά, αιωνόβια ή στοιχειωμένα, δέντρα πελώρια, που με το μέγεθός τους προκαλούσαν φόβο στον άνθρωπο, ώστε πολλοί να αφηγούνται ιστορίες εκδίκησης από κακοποιημένα δέντρα. Έτσι μιλούν για τη νεράιδα της ιτιάς, για τη γυναίκα την ενσαρκωμένη σε μια πελώρια βελανιδιά, για μεγάλα και παλαιά δέντρα στοιχειωμένα, που οι άνθρωποι απέφευγαν να καθίσουν πολλή ώρα ή να κοιμηθούν στον ίσκιο τους. Κι αν οι ξυλοκόποι τολμούσαν και κόψουν κανένα τέτοιο δέντρο και το έβλεπαν πως έγερνε να πέσει, τότε έπεφταν μπρούμυτα καταγής και δεν έβγαναν μιλιά, για να μην τους καταλάβει η ψυχή του δέντρου που βγαίνει και τους λαβώσει. Yπήρχε επίσης η δοξασία ότι όποιος φυτέψει στοιχειωμένο δέντρο θα πεθάνει: «Πολλά δέντρα θεριακωμένα και μοναχικά είναι στοιχειωμένα, και το καθένα το φυλάει το στοιχειό του, γι’ αυτό κανείς δεν κοιτάει να τα πειράξει. Και γνωρίζεται εύκολα ποιο δέντρο στοιχειώνει, γιατί μεγαλώνει πρόωρα και δυναμώνει πολύ».

Tέτοιο δέντρο είναι, σύμφωνα με μια παράδοση, και η καρυδιά, που με τους βαρείς χυμούς που διατρέχουν τις φλέβες της κάνει -όπως και η συκιά κι η ακακία- ίσκιο βαρύ και ανθυγιεινό.

                                                                 

Στη νεοελληνική λογοτεχνία, από τα δημοτικά μας τραγούδια μέχρι τα σύγχρονα κείμενα, συχνά τα δέντρα, κυρίως δέντρα –σύμβολα, συντροφεύουν τον άνθρωπο με ποικίλους τρόπους.

Έτσι, στο μυθιστόρημα «Αιολική γη» του Ηλία Βενέζη παρακολουθούμε σε μερικές σελίδες πώς έμαθε ο ήρωας να αγαπάει τα δέντρα, αλλά  και με την ευκαιρία του θανάτου μιας γέρικης καρυδιάς, την ιστορία της καταγωγής της.

Παρακολούθησε – λέει ο συγγραφέας – πολλές φορές από παιδί το μπαρμπα-Ιωσήφ να μπολιάζει άγρια δέντρα και τον έβλεπε να σκύβει το κεφάλι, να ακουμπάει το αυτί του στον κορμό τους. Αφουγκραζόταν, κατά πώς έλεγε, το αίμα του δέντρου που είχε φέρει το μπόλι να τρέχει αργά μέσα στο αίμα του άγριου κορμού, να ανακατεύεται μέσα του, αρχίζοντας έτσι την πράξη αυτού του θαύματος, της μεταμόρφωσής του. (Διασκευή, σελ. 66)

Όταν, όμως, πέθανε η μεγάλη καρυδιά στην είσοδο του υποστατικού, μια νύχτα με ανοιξιάτικη θύελλα,  έκλαψε πικρά, –αφηγείται ο συγγραφέας. Κι η μάνα του τον παρηγορούσε πως έτσι γίνεται με τα δέντρα, όπως και με τους ανθρώπους. Του έλεγε ακόμη πως η καρυδιά δεν έφυγε διόλου λυπημένη. Οι πρόγονοί της είχαν έρθει σε μακρινούς χρόνους από τα μέρη του Καυκάσου. Σε εκείνα τα μέρη είναι μόνο βουνά απάτητα και πάντα κατοικούνε σύννεφα. Γι’ αυτό τον ήλιο σπάνια τον βλέπουν εκεί οι καρυδιές. Μια μέρα πέρασε από τα βουνά του Καυκάσου ένα αγριοπούλι. Ερχόταν από τα δυτικά, από βασίλεια μακρινά και είπε στις καρυδιές το νέο.

-        «Κει κάτω στα δυτικά» είπε, «βρίσκεται μια χώρα που είναι πάντα φωτεινή. Τη λένε χώρα του Αιγαίου.

Αυτά ακούγοντας δυο μεγάλες καρυδιές μπήκαν σε πολύν καημό.

-        «Πόσος καιρός μας μένει;» λέγαν. «Είναι κρίμα να πεθάνουμε χωρίς να δούμε τη φωτεινή χώρα».

Τις άκουσε το μεγάλο ποτάμι της Ανατολής και τις λυπήθηκε.

-        «Εγώ» λέει στις καρυδιές, «έχω πολλούς γιους και πολλές κόρες. Κει που τελειώνουν τα δικά μου νερά, αρχίζουν τα νερά των παιδιών μου και των παιδιών των παιδιών μου. Το πιο μικρό φτάνει ίσαμε τη φωτεινή χώρα, εκεί ζει. Μπορώ να σας ταξιδέψω».

Έτσι κι έγινε. Το μεγάλο ποτάμι πήρε τις δυο καρυδιές μες στα νερά του και τις κατέβασε χαμηλά. Ύστερα τις πέρασε σε άλλα ποτάμια, στα παιδιά του και στα παιδιά των παιδιών του. Κι έτσι έφτασαν και στον τόπο μας.

Οι δυο καρυδιές στην αρχή μαγεύτηκαν, αλλά ύστερα άρχισε να τις βασανίζει νοσταλγία. Θυμούνταν την πατρίδα τους με τα απάτητα βουνά του Καύκασου και τα αιώνια σύννεφα. Χρειάστηκε καιρός ίσαμε να συνηθίσουν τη χώρα της θάλασσας. Φέρανε ένα νέο παιδί στη γη, την καρυδιά της αυλής μας, λέει ο συγγραφέας. Αυτή δε δοκίμασε τον καημό της ξενιτιάς. Έζησε χρόνους πολλούς, είδε κι άκουσε θύελλες, προστάτεψε στον ίσκιο της γιαγιάδες και παιδιά, έδωσε σε όλους τον καρπό της και τώρα που γέρασε πάει πια να κοιμηθεί. Ο ξυλοκόπος θα κόψει κορμό και κλώνους και θα ετοιμάσει ξύλα για τη φωτιά. Τα κίτρινα ζαρωμένα φύλλα του δέντρου πέθαιναν αργά και ίσα που μπορούσε να μυρίσει κανείς τη χαρακτηριστική τους μυρουδιά. Όμως εκεί στο μεγάλο λάκκο απόμειναν μικρές ρίζες, που θα γίνουν το λίκνο μιας νέας καρυδιάς.

-     «Μέσα σε εκείνο το λάκκο θα βάλουμε δυο καρύδια από τον καρπό του δέντρου, που έφυγε», είπε η μητέρα. «Θα τα σκεπάσουμε με χώμα και οι μικρές ρίζες θα τ’ αγκαλιάσουν και θα τα προστατέψουν, μέχρι να φυτρώσουν και να βγουν στην επιφάνεια της γης, στον  ήλιο.

Οι παραδόσεις, οι παροιμίες και η λογοτεχνία γενικότερα διέσωσαν ιστορίες για την καταγωγή της καρυδιάς και την προσφορά της στον άνθρωπο. Και δεν είναι ψέμα.

Απόδειξη η σημερινή γιορτή του Πολιτιστικού Συλλόγου Καρυδιάς και φίλων, η οποία αποδεικνύει το δέσιμο με την παράδοση, αλλά και την αγάπη για το περιβάλλον.

Εδώ, λοιπόν, οι καρποί των καρυδόδεντρων γίνονται θαυμάσια γλυκά από τα επιδέξια γυναικεία χέρια, σύμφωνα με κάποια συνταγή της γιαγιάς, που έχουν φυλάξει σε κάποιο κιτρινισμένο τετράδιο.

Προτού γευτούμε τα νόστιμα γλυκίσματα, ας θυμηθούμε μερικές από τις πολλές πρακτικές συμβουλές με βάση όσα μας προσφέρουν οι καρυδιές, συνταγές που είναι οικολογικές, ανέξοδες και επομένως χρήσιμες και φιλικές προς το περιβάλλον.

Ø Φύλλα καρυδιάς βρασμένα ένα τέταρτο σε νερό – αναλογία 15 προς 1 – αποτελούν ένα μυκητοκτόνο διάλυμα για τη μελίγκρα και μερικές κάμπιες των λαχανικών.

Ø Φύλλα καρυδιάς κρεμασμένα στην ντουλάπα προστατεύουν τα ρούχα από το σκώρο.

Ø Μια χούφτα καρύδια περιέχει τόση βιταμίνη Ε όση μισό φλιτζάνι ελαιόλαδο.

Ø Τα καρύδια έχουν υψηλή διατροφική αξία και μπορούν να αποτελέσουν, σύμφωνα με τους ειδικούς, μέρος ενός ισορροπημένου διαιτολογίου.

Ø Δεν έχουν χοληστερίνη και είναι πλούσια σε αντιοξειδωτική δράση

Ø Έγχυμα φύλλων καρυδιάς και καστανιάς είναι τονωτικό για τα μαλλιά και το χρώμα τους.

Ø Η ρίζα και η πράσινη φλούδα των καρυδιών δίνουν μια ωραία πυρόξανθη και καστανόχρωμη βαφή για υφάσματα και δέρματα.

Ø Τα υπολείμματα του καρυδιού, ύστερα από την έκθλιψη, με την οποία βγαίνει το καρυδέλαιο, είναι πολύ θρεπτικά και χρησιμοποιούνται για παχυντική τροφή των ζώων.

Και βέβαια δε λησμονούμε το πατροπαράδοτο έθιμο που συμβαίνει μόνο στη Θράκη: Είναι τα καρυδόφυλλα, που κρατούν πηγαίνοντας στην εκκλησία  τη μέρα της Πεντηκοστής, για να γονατίσουν πάνω σ’αυτά. Είναι η μέρα που, κατά την παράδοση, περνάνε οι ψυχές της Τρίχας το γιοφύρι κι όσες είναι καθαρές μπαίνουν στο παράδεισο, ειδεμή πέφτουνε μέσα στην κόλαση».

Εμείς, λοιπόν, σήμερα, ακόμη κι αν μια παράδοση από τις χαμένες πατρίδες λέει πως το δέντρο της καρυδιάς το βαραίνει μια κατάρα, ήρθαμε εδώ, για να ξορκίσουμε το κακό με τις γλυκιές προσφορές μας, όλα δώρα της καρυδιάς.

Με την ελπίδα και την ευχή τέτοιες εκδηλώσεις να επαναλαμβάνονται ως κρίκοι σύνδεσης με την παράδοση, αλλά και ως κίνητρο σύσφιξης των σχέσεων των κατοίκων του οικισμού, ευχαριστούμε όλους σας.

                                                Βάντα Παπαϊωάννου-Βουτσά

                                                     Ιστορικός- Αρχαιολόγος